It is already a long time ago that Herman Hendriks left the ILLC. Herman studied Dutch language and literature and later philosophy at the University of Amsterdam. He graduated in philosophy in 1986, and then worked, together with Paul Dekker, on an NWO funded PhD project 'Flexibility in Syntax and Semantics'. He successfully defended his PhD thesis Studied Flexibility in 1993.
The years that Herman Hendriks worked in Amsterdam were the days of the DYANA project in which the ILLC took part. Dynamic semantics was an Amsterdam specialty at the time, but Herman's work on categorial syntax and flexible type theory was an important part of the ILLC contribution to DYANA as well, and his approach to flexible Montague Grammar has proven to be a lasting contribution to the field.
But Herman was more than a great formal semanticist, and my personal recollections of working with him are not just informed by his intellectual abilities. His broad interests in literature and music, in general philosophical questions and societal issues, made him an intellectual in the proper sense of the word. The many conversations that we had in those years were more often about those topics than about issues in semantics.
I recall that we spent a Christmas holiday in the empty institute at the Vendelstraat, in our offices which were across the hall of each other, working on whatever it was that we were working on at the time, when Herman decided that we should listen to all of Mozart's piano concertos, in chronological order. A wonderful experience.
Herman had an incredible sensitivity for language, meaning, tone, and that also came to the fore in the translation work he did at the time. Here is a stanza from Longfellow (as it appears in Wittgenstein's Culture and Value):
In the elder days of art,
Builders wrought with greatest care
Each minute & unseen part,
For the gods see everywhere.
and Herman's immaculate translation:
In de begintijd van de kunst
Genoot elk ongezien fragment
Zijns makers nauwgezette gunst
De Goden zijn omnipresent
Herman's linguistic sensitivity is perhaps most succinctly illustrated with what I still consider to be the best "stelling" to accompany a PhD thesis that I have ever seen:
"Letterlijk is figuurlijk voor woordelijk."
After completing his PhD Herman went to Utrecht, to work for the programme "Cognitieve Kunstmatige Intelligentie". Although we did keep in touch for some time, in due course our ways separated. But through the grapevine I heard about the important role that Herman has played over all those years for students and staff in Utrecht, displaying and deepening the broad interests and keen insights that were already so characteristic of him in his days at the ILLC.
Martin Stokhof
Herman has been my teacher of logic and guide into academia. The terms "teacher" and "guide" are here meant in the most original and best sense that they can have. Herman was a born teacher. He knew like everything, and he almost deparately wanted to share that knowledge. And Herman knew his way in language and literature and culture as an intellectual universalis. And he wanted you to enjoy that as much as he did.
While I was a beginning student in Philosophy, coming from General Linguistics, Herman, also a philosopher coming from Linguistics, was my lecturer for logic in the mid eighties. He was both a most patient teacher for all students, but also had the humor, and utmost clarity and wisdom to make it an inspiring challenge for the more ambitious ones among us. In his own studies he was already contributing to actual research, doing this in a very pregnant way. He didn't just know everything, he was also using this to make things better. For the insiders the title of one of his talks, late eighties, reveals, in his typical ironical way, his true intentions and ambitions: ``Generalized Generalized Quantifiers and Natural Natural Langauge.''
After I finished my own initial studies, our lifes got really intertwined when I started making my first steps in the research community as an AiO in the nineties. Herman guided me, not just into the prevaling paradigms, and into new theories that he easily and eagerly acquainted himself with, but also into the ins and outs of the academic practice. We had, in those days, at least twice every year some European Dyana Workshop, and always, on the way there, Herman gave me just the short ``Who\_and\_What\_is\_New'' that gave me the lift to at least be able to consume all the lectures on those meetings. Once this grounding work was done, he would then continue explaining, e.g., the benefits of Cooper stores, the virtual identity of Mohamed Rasoel, and the real fun of the wohltemperierte Klavier. During the explanation he was cutting out, with his pocket knife, a lost and unexplainable comma from one of the 45 overhead sheets that he had to present that evening.
The last thing that I have seen him engage in research-wise was of a truly monumental nature. He was developing and restyling a Compositional Categorial Grammar that would in itself unite the best of Chomsky Linguistics and Montague Semantics, in a Saussurian theory of a multi-dimensional Sign. I have not seen him complete it, and if he did, try and present and sell it. What I have seen of it, however, was, of course, ewntirely lucid and revolutionary.
Herman's one and only shortcoming may have been his lack of recognition, perhaps due to his own lack of self-recognition. Herman was allergic to being imperfect, missing a reading was one of his nightmares, and so he tended to keep on shaping his own work to a grade of perfection that made it almost impossible to complete. Notoriously, his Flexible Montague Gramar, while being accepted for publication in the major journal of the field, Linguistics and Philosophy, has never appeared, because he never allowed any final proofs to leave his desk.
It may very well be that Herman has felt, at some point in his career, around the turn of the millenium, that he had to choose between being an active single-minded researcher and being the guide and tutor to his living community, and most and for all being the father in his family. If there had indeed been such a choice, then, although very unfortunate for the scientific community, he has of course made the right choice again: to be there for Caroline and Vera in the first place.
Paul Dekker
Eulogie voor Herman Hendriks – 1 november 2021
De herinneringen die ik aan Herman heb zijn bijna allemaal verbonden met muziek. Soms had ik het gevoel dat Herman en ik elkaar beter begrepen via muziek dan door woorden – wel een merkwaardige gewaarwording voor een taalfilosoof. Maar over sommige dingen sprak je gewoon niet met Herman. Over grote woorden of grote vragen had hij het nooit. De vraag of hij gelukkig was, of zelfs maar de vraag waar geluk voor hem uit bestond – geen denken aan dat we het daar ooit over hadden. Hij dééd gewoon wat nodig was, en wat een mens voldoening kan schenken, zonder daar verder woorden aan vuil te maken: onderzoek, lesgeven, gedichten vertalen, muziek maken of luisteren, zijn geliefde troosten… Aha, Wittgenstein, hoor ik de filosofen onder u al denken: over sommige dingen kunnen we niet spreken, en moeten we dus zwijgen. Maar Herman deed zelfs Wittgensteins visie schamper af als een ‘Feyenoordethiek’: “geen woorden maar daden.” Herman kende geen heilige huisjes; maar hij was geen beeldenstormer. Hij was kritisch, maar nooit zuur; hij kon feilloos andermans pretenties doorprikken, maar was nooit gemeen.
Ik leerde hem voor het eerst kennen omstreeks 1986. Hij was toen een van de kandidaten voor een onderwijsbaantje bij taalfilosofie in Amsterdam. Vanaf voorjaar 1990 waren we daar collega-promovendi. Die zomer hadden we een inmiddels legendarische zomerschool in Leuven. Daar zag ik Hermans talent om anderen de slappe lach te bezorgen met zijn grappen over, en imitaties van, collega’s. De bonte avond – zo mogen we dat wel noemen – rondden we af door in de feestzaal hardloopwedstrijden te organiseren op de muziek van de Gibson Brothers: Que sera mi vida. Tussendoor dronken we wel eens een biertje bij De Ajuin op de Grote Markt van Leuven, het enige café waar nog plek op het terras was. Het werd al gauw duidelijk waarom: De Ajuin bleek de hangout van de Leuvense Hells Angels. Maar voor Herman was dat geen probleem; die had immers contacten met de Amsterdamse onderwereld. Als student Nederlands heeft hij een tijd les gegeven aan gevangenen in de Bijlmerbajes - een beetje zoals Johnny Cash concerten gaf in strafgevangenissen in Amerika. Ik heb gehoord dat sommige bajesklanten Herman na hun vrijlating nog zijn komen bedanken.
Halverwege zijn promotieperiode ontdekte Herman, evenals zijn buurman Paul Dekker, de componeersoftware van Professional Composer. Hij was er zo enthousiast over dat hij zelfs zijn gitaarversterker naar kantoor sleepte om zijn composities beter te kunnen beluisteren. Frustrerender waren zijn verwoede maar uiteindelijk vergeefse pogingen om de volledigheid van de Lambekcalculus te bewijzen – begin jaren negentig zo’n beetje de Heilige Graal van de formele semantiek. Op zulke momenten zag je zijn serieuze en ambitieuze kant. Of hij uiteindelijk zijn ambities heeft verwerkelijkt, en of hij zijn graal heeft gevonden, ik weet het niet. Wel weet ik dat er bij zijn zoektocht, net als bij die van de ridders van Monty Pythons Holy Grail, een hoop te lachen viel. Het waren relatief vrolijke en zorgeloze jaren, waarin Koot en Bie en van Jiskefet een vast ijkpunt waren. In december 1993 promoveerde Herman. Zelfs het omslag van zijn knap technische proefschrift, over flexibele typentheorie, had hij met zorg samengesteld: net zo knalpaars als het aura van Jacobse en Van Es, met een streepje turquoise erin – een gewaagde maar geslaagde kleurencombinatie.
Belangrijker dan sketches waren de talloze concerten en de opera’s die we gezamenlijk bezochten. Ik herinner me een concert van onze helden Robert Fripp en David Sylvian in 1993, en opera’s van onze goden Mozart en Wagner; De vliegende Hollander in elk geval, en ik geloof ook de Parsifal – alweer die verdomde graal. Het waren ook Herman en Caroline die me in die tijd de Bluffer’s guide to opera als verjaardagscadeau hebben gegeven – nog altijd een van mijn favoriete boeken, en helemaal in Hermans stijl.
Een hoogtepunt van deze tijd speelde zich op het water af. In 1998 dobberden we een week lang rond op de Noordzee, samen met veertig filosofiestudenten. Al gauw hadden de opvarenden onze driemaster, geheel in Jiskefet-stijl, omgedoopt in COC-schip De Bruyne Ster; ze brachten de tijd vooral door met bier drinken. Onderweg vroeg Herman aan één student, die vrijwel even muzikaal was als hijzelf, hoe het kon dat zo’n creatief iemand zijn tijd verdeed met zo’n stelletje dronkelappen. Niet onvriendelijk, niet vermanend, maar wel recht voor zijn raap – en ondanks die directheid was Herman ook geïnteresseerd in beleefdheid in taalgebruik. Tijdens deze boottocht hield hij zelfs een lezing over indirecte taalhandelingen: uitspraken zoals “Kun je me het zout aangeven”, die op een beleefde manier uitdrukken “geef me het zout eens aan!” En passant maakte hij hier gebruik van zijn lectuur van socioloog Norbert Elias – in zijn vrije tijd vertaalde hij ook nog wel eens een sociologieboek. Na afloop van zijn lezing kreeg hij overigens van één van de studenten een zoutvaatje om zijn oren gegooid.
Nadat we veilig en wel, en met zeebenen, weer in de Amsterdamse haven waren afgemeerd, hebben Herman en ik zogezegd aangemonsterd op heel andere reizen. Herman kreeg een baan in Utrecht, en ik verkaste van taalfilosofie naar wetenschapsfilosofie, en zat een tijd in Berlijn. Dus geen gezamenlijke operabezoeken meer. Maar zo gaan die dingen: mensen veranderen van baan, verhuizen, trouwen, krijgen kinderen...
Toen we, jaren later, weer in Nederland woonden, gingen we wel eens langs bij jullie in Duivendrecht, en jullie kwamen op bezoek in Hilversum toen we inmiddels allebei vijfjarige dochters hadden. Hij bleek één van die vrienden die je jarenlang niet ziet, en zodra je elkaar weer tegenkomt, is het alsof de tijd heeft stilgestaan. Helaas stáát de tijd niet stil. Afscheid heb ik dus niet meer kunnen nemen. Zoals Lou Reed het zong in Magic & Loss: “And I didn’t/ get a chance/to say goodbye.” Of Herman behoefte had gehad aan een emotioneel afscheid is een heel andere vraag. Daarom bij dezen mijn laatste taalhandeling, niet indirect en zonder gegooi met zoutvaatjes. Ik neem hier afscheid van een dierbare vriend, niet met muziek maar met woorden:
Goodbye, Herman.
Michiel Leezenberg
Zie hier de necrologie in het NRC van 8 december 2021.