19 February 2007, Maagdenhuis op Maandag, Jan van Eijck

(dutch only)

Lang Abstract

Individueel rationeel handelen bestaat uit weten wat je wilt, en vervolgens de juiste stappen ondernemen om dat wat je wilt te bereiken - of er althans zo dicht mogelijk bij te komen. Dit kun je leren. Moderne democratieën zijn zo ingericht dat ze zo veel mogelijk speelruimte laten voor individueel rationeel handelen. Opvoeding tot modern burgerschap wordt nogal eens opgevat als jonge burgers vertrouwd maken met de wettige mogelijkheden tot maximaliseren van het eigen belang.

Is er ook zoiets als collectief rationeel handelen? Speltheorie laat zien dat als mensen individueel rationeel handelen het gemeenschapsgoed er doorgaans bekaaid van afkomt. Dit staat bekend als 'de tragiek van het gemeenschapsgoed' of 'the tragedy of the commons'. Ook zonder speltheorie kun je dit trouwens inzien. De filosoof Aristoteles wist het meer dan 23 eeuwen geleden al mooi te zeggen: "Voor datgene wat het grootste aantal mensen met elkaar deelt, wordt het slechtst gezorgd. Iedereen bekommert zich immers voornamelijk om zijn eigen belang, en nauwelijks om het belang van het geheel. En wie het al doet, doet het voornamelijk omdat het hem raakt als individu."

Wat nu te doen? De klimaatverandering gaat ons allen aan, maar als een individu als enige zijn auto laat staan, maakt dat niets uit. Kunnen wij met zijn allen de klimaatverandering binnen de perken houden? Daarvoor moeten we inzien dat effectieve collectieve actie nooit de optelsom kan zijn van individueel handelen. Wat nodig is voor succesvol collectief handelen is collectief weet hebben van de actiebereidheid van de hele groep. En collectief weten ('common knowledge') is veel meer dan de optelsom van wat alle groepsleden weten.

Dit betoogt prof. dr. Jan van Eijck, verbonden aan het Centrum voor Wiskunde en Informatica, in deze editie van Maagdenhuis op maandag. Gastheer is universiteits- hoogleraar prof. dr. Johan van Benthem.

Information:
http://www.uva.nl/maagdenhuisopmaandag/
http://www.let.uu.nl/~ctl/docenten/vaneijck.html